Przyczyn takiego stanu rzeczy może być wiele, niemniej jednak w przeważającej większości przypadków okazuje się, że źródłem tych wad nie jest nieprawidłowe użytkowanie, a błędy popełnione w trakcie budowy maszyny lub jej montażu, a to oznacza, że zawinił sprzedający (producent). Czy zawsze będziemy mogli się zwrócić do sprzedającego w przypadku wystąpienia tego rodzaju problemów? Większość właścicieli maszyn odpowie twierdząco, powołując się na posiadaną gwarancję, niemniej jednak odpowiedź nie jest wcale taka oczywista. To, czy sprzedający lub producent będą ponosili odpowiedzialność, zależy od treści umowy i oświadczenia gwarancyjnego. Z naszego doświadczenia wiemy, że kontrahenci, dostając wielostronicowy dokument umowy i gwarancji, nie są często w stanie przeanalizować całej jego treści i wyciągnąć odpowiednich wniosków, dlatego w niniejszym artykule postaramy się zwrócić uwagę na najważniejsze kwestie, jakie powinny znaleźć się w umowie na zakup maszyny, aby w przypadku jej awarii czuć się bezpieczniej.
REKLAMA
RĘKOJMIA I GWARANCJA
Kodeks cywilny przewiduje zasadniczo dwie odrębne instytucje prawne, na podstawie których kupujący może reklamować wadliwy towar (maszynę). Jest to rękojmia i gwarancja. Pojęcia te są często mylone i używane zamiennie, mimo że są to zupełnie niezależne reżimy odpowiedzialności rządzące się odmiennymi regułami.
GWARANCJA
Gwarancja to inaczej oświadczenie dotyczące jakości towaru (maszyny). Gwarant w oświadczeniu gwarancyjnym zapewnia, że maszyna ma określone właściwości lub cechy. Brak tych cech i właściwości w okresie trwania gwarancji powoduje możliwość skorzystania z odpowiednich uprawnień, zazwyczaj do żądania naprawy maszyny przez producenta.
Aby skorzystać z gwarancji, wady maszyny muszą odnosić się do zapewnień gwaranta. Przykładowo, jeżeli maszyna działa zbyt wolno jak na potrzeby firmy, a w oświadczeniu gwarancyjnym ani w umowie nie ma mowy o tym parametrze, to gwarant co do zasady nie będzie miał obowiązku zajęcia się tym problemem.
W następnej kolejności należy wskazać, że gwarancja jest instytucją dobrowolną. To osoba składająca oświadczenie decyduje o kształcie i zakresie gwarancji. Gwarantem zazwyczaj jest producent, ale nie ma przeszkód, by był nim także dystrybutor lub sprzedający. Pamiętajmy, że warunki gwarancji można negocjować.
Czas trwania gwarancji oraz obowiązki gwaranta również nie są regulowane odgórnie przepisami ustawy, dlatego trzeba zadbać, aby zapisy były jednoznaczne i wyczerpujące. Ważne jest, aby odpowiednio uregulować datę początkową obowiązywania gwarancji. Nie zawsze powinien być to moment wydania lub dostarczenia maszyny. Po dostarczeniu maszyny następuje bowiem montaż, są wykonywane testy „na zimno”, testy wydajności i dopiero po tych wszystkich etapach strony podpisują protokół końcowy odbioru. Tym samym podpisanie protokołu końcowego powinno uruchamiać gwarancję, a data fizycznego dostarczenia maszyny nie powinna mieć znaczenia. Czasami bowiem cały ten proces – od dostarczenia maszyny do jej odbioru – przeciąga się z uwagi na różne nieprawidłowości.
Gwarancja jest bezwarunkowa. Oznacza to, że nie bada się kwestii zawinienia gwaranta w wystąpieniu wady (np. bez znaczenia jest, czy gwarant był w stanie na etapie produkcji maszyny przewidzieć, że zastosowana technologia nie sprawdzi się). Jeżeli wada ujawni się w czasie obowiązywania gwarancji, gwarant ma obowiązek zareagowania. Obowiązki gwaranta mogą polegać na naprawie maszyny, wymianie, a nawet zwrocie pieniędzy, w zależności od treści gwarancji.
RĘKOJMIA
Rękojmia to instytucja ustawowa. Oznacza to, że istnieje ona z mocy samego prawa, nawet jeżeli w umowie brak jakichkolwiek postanowień odnoszących się do rękojmi. Należy jednak podkreślić, że przedsiębiorcy mogą w umowie ją dowolnie modyfikować, a nawet wyłączyć. Dlatego trzeba dokładnie przeanalizować umowę, czy gdzieś w gąszczu zapisów sprzedający nie wyłączył swojej odpowiedzialności z tego tytułu.
Nawet jeżeli producent udzielił gwarancji – warto nie rezygnować z rękojmi, ponieważ, jak już zostało wyjaśnione, są to odrębne instytucje. Z powodu pewnych niuansów prawnych czasami lepiej będzie skorzystać z gwarancji, a czasami z rękojmi.
Rękojmia dotyczy wyłącznie sprzedającego. Bez względu na fakt, czy to on zbudował maszynę, czy jest tylko dystrybutorem, ponosi odpowiedzialność za wady maszyny i to niezależnie od tego, czy można mu przypisać winę, oraz czy to on spowodował wadę.
Sprzedający na podstawie rękojmi ponosi odpowiedzialność, jeżeli maszyna ma wadę fizyczną lub prawną. Wada fizyczna to przede wszystkim niezgodność maszyny z umową. Wada może polegać również na braku właściwości, które maszyna powinna mieć ze względu na cel oznaczony w umowie albo wynikający z okoliczności lub przeznaczenia maszyny. Dlatego ponownie należy zwrócić uwagę na to, jak ważne jest, aby w umowie dokładnie opisać wszystkie istotne parametry maszyny, jej specyfikacje i przeznaczenie. To zapisy umowne będą co do zasady determinowały zakres odpowiedzialności sprzedającego. Jeżeli w umowie nabywca wskaże, że maszyna będzie produkowała 100 plastikowych kubeczków na minutę, to produkcja 50 kubeczków na minutę będzie uznawana za wadę podlegającą pod reżim rękojmi. Jeżeli brak będzie takiego zapisu, to sytuacja nie jest taka oczywista. Maszyna miała produkować plastikowe kubeczki i robi to prawidłowo, dlatego sprzedający może stać na stanowisku, że maszyna działa zgodnie z umową, a w konsekwencji nie ma wady.
Maszyna ma wadę prawną, jeżeli np. okaże się, że w chwili wydawania rzeczy kupującemu maszyna nie stanowiła własności sprzedawcy albo była obciążona zastawem.
W odróżnieniu od gwarancji to ustawa reguluje czas trwania rękojmi, uprawnienia nabywcy, obowiązki sprzedającego, sposób i terminy zgłaszania wad oraz zakres odpowiedzialności sprzedającego. Zasady te obowiązują, chyba że strony co innego postanowią w umowie.
Zakup maszyny jest transakcją szczególną, wieloaspektową, która może podlegać pod reżimy kilku różnych rodzajów umów (sprzedaż, dostawa, dzieło, zlecenie), dla których zasady odnośnie do rękojmi mogą się różnić, dlatego w umowie warto dokładnie opisać prawa i obowiązki stron w przypadku wystąpienia wad, tak aby ograniczyć ewentualne spory w przyszłości.
JAK DOBRZE NAPISAĆ UMOWĘ?
Weryfikując umowę, należy zadbać, aby zapisy odnośnie do gwarancji oraz rękojmi zostały odpowiednio skonstruowane i wzbogacone o dodatkowe klauzule, które zabezpieczą interes nabywcy.
Podstawowym wymogiem jest ustalenie zakresu gwarancji i rękojmi. Należy więc uwzględnić w umowie specyfikacje maszyny, jej najważniejsze parametry (może być to w formie załącznika do umowy), oczekiwania co do jej funkcjonowania (np. będzie w stanie pracować 24h na dobę, będzie kompatybilna z innymi maszynami, będzie osiągała określone parametry na zasilaniu awaryjnym itp.), oraz jej przeznaczenie. Jeżeli maszyna ma pracować w szczególnych warunkach (np. wysoka temperatura, narażenie na niesprzyjające warunki atmosferyczne), to w umowie musi się znaleźć odpowiedni zapis.
Kolejnym ważnym elementem jest okres trwania rękojmi i gwarancji. Co do zasady odpowiedzialność z tytułu rękojmi wynosi dwa lata, a jeżeli okres ten wymaga wydłużenia, należy to uregulować w umowie. Dodatkowo warto w niej opisać, że gdy wada zostanie naprawiona, to w stosunku do niej termin gwarancji lub rękojmi biegnie na nowo.
Istotne jest, aby strony dokładnie opisały procedurę zgłaszania i naprawy wad. W przypadku rękojmi ustawa posługuje się ogólnymi klauzulami, takimi jak „niezwłocznie”, czy „bez nadmiernych niedogodności”. Przy takiej konstrukcji właściciel nie ma pewności, kiedy maszyna zostanie naprawiona albo ile ma czasu na zgłoszenie wady po jej dostrzeżeniu. Takie zapisy generują spory, a dla właściciela maszyny każda usterka generuje potencjalne szkody, ponieważ czasami zostaje zatrzymana cała produkcja, dlatego też umowa powinna być tak skonstruowana, aby tym sporom zapobiegać.
W umowie należy zatem wskazać termin i sposób zgłaszania wad oraz termin i sposób ich naprawy. Dobrą praktyką jest podział usterek na krytyczne – wymagające natychmiastowej reakcji i mniej istotne, których naprawa może trwać trochę dłużej.
Maszyna to zazwyczaj połączenie wielu komponentów stanowiących łącznie jedną całość. Wskazane jest, aby w przypadku konieczności naprawy tylko jednego z tych elementów, gwarant albo sprzedający zapewnił na czas naprawy elementy zastępcze, tak aby właściciel mógł w sposób niezakłócony prowadzić
swoją działalność.
Nabywca powinien zadbać nie tylko o jednoznaczne zapisy, ale także powinien zabezpieczyć faktyczne wykonanie przez gwaranta lub sprzedającego ich obowiązków. Umowa powinna przewidywać konsekwencje braku przystąpienia do naprawy w oznaczonym terminie. Właściciel może oczywiście wystąpić na drogę sądową, ale wówczas musi się liczyć z długotrwałym procesem i brakiem sprawnej maszyny przez ten okres lub naprawą na własne ryzyko.
Można tych problemów uniknąć chociaż częściowo, wprowadzając do umowy instytucje wykonania zastępczego i kar umownych. Wykonanie zastępcze to uprawnienie do zlecenia naprawy podmiotowi trzeciemu na koszt i ryzyko gwaranta lub sprzedającego w sytuacji, gdy podmioty te nie realizują w terminie swoich obowiązków. Bez takiego upoważnienia prawo nabywcy do samodzielnej naprawy jest znacznie utrudnione. Jeżeli umowa dodatkowo jest zabezpieczona np. gwarancją bankową lub kaucją, wówczas wynagrodzenie zewnętrznego podmiotu można pokryć bezpośrednio z tych zabezpieczeń.
Kara umowna to w wielkim uproszczeniu forma zryczałtowanego odszkodowania. Może ona przybrać formę kary finansowej naliczanej za każdy dzień opóźnienia w realizacji obowiązków z gwarancji lub rękojmi. Kara umowna ma nie tylko funkcję kompensującą, ale przede wszystkim funkcję prewencyjno-represyjną, motywującą producenta lub sprzedającego do wykonania obowiązków zgodnie z umową.
A CO Z SERWISEM MASZYNY?
Planując zakup maszyny, należy także przemyśleć, czy nie będzie ona wymagała serwisu. W wielu przypadkach najpełniejszą wiedzę na temat działania maszyny i odpowiedni dostęp do części zamiennych będzie miał sprzedający lub producent, dlatego warto zapewnić sobie w umowie ich wsparcie w razie jakichkolwiek problemów z funkcjonowaniem maszyny.
Warto, aby sprzedający zobowiązał się do dokonywania okresowych przeglądów technicznych, konserwacji maszyny i zapewnienia części zamiennych, zwłaszcza że czasami gwarancja wymaga dla swej skuteczności, aby maszyna była serwisowana przez autoryzowanych dystrybutorów i w odpowiedni sposób konserwowana. Umowa powinna przewidywać, że serwis zostanie wykonany przez profesjonalny personel mający odpowiednią wiedzę techniczną i doświadczenie, a czynności serwisowe będą realizowane w miejscu, gdzie znajduje się maszyna (może dojść bowiem do jej przeniesienia z pierwotnego miejsca wskazanego w umowie).
Ponadto w umowie należy z góry określić częstotliwość przeglądów, ich zakres, koszt oraz koniecznie formalne potwierdzenie ich realizacji. Serwisant powinien spisać wykonane czynności i potwierdzić, że stan techniczny maszyny jest dobry. Należy pamiętać, że nieprawidłowe działanie maszyny może spowodować znaczne szkody (np. pożar czy wypadki przy pracy). Dokumentacja serwisowa stanowić będzie w takim wypadku wiarygodny materiał dowodowy, wykazujący należytą staranność właściciela i brak zawinienia. Należy zadbać, aby czynności serwisowe także były objęte rękojmią albo gwarancją.
CZY TO WYSTARCZY, ABY NAPISAĆ DOBRĄ UMOWĘ?
Niniejszy artykuł nie wyczerpuje problemu przestojów wywołanych awariami lub wadami maszyn. Jest jeszcze cała gama aspektów, na które należy zwrócić uwagę, np. treść umów z kontrahentami. Sprawność maszyny warunkuje prawidłową i terminową realizację zobowiązań umownych. Kluczowe jest uwzględnienie w umowach z klientami odpowiednich klauzul na wypadek niewykonania kontraktu z powodu niesprawnej maszyny produkującej zamówione towary. Mogą to być m.in. klauzule siły wyższej.
Na koniec należy wskazać, że forma zabezpieczeń i treść umowy sprzedaży maszyny powinna być dostosowane do indywidualnych potrzeb stron transakcji i okoliczności faktycznych konkretnego przypadku. Prace nad umową należy zawsze zacząć od skrupulatnej analizy zaproponowanego projektu umowy i określenia wszystkich zagrożeń, jakie wiążą się z daną transakcją.
